Мая Радзіма Беларусь !

Надакучыла Сярожку
Цэлы дзень ляжаць у ложку.
Тата ходзіць, мама ходзіць, –
Дык і мне пайсці не шкодзіць!

Тут і клікнула Сярожку
Непаседніца-дарожка –
І ад ложка да парога
Павяла ў жыццё малога.

Свята тату, свята маме,
А ў Сярожкі – быццам самі,
Быццам самі без Сярожкі,
Беглі, беглі, беглі ножкі.

                   Васіль ЗУЁНАК

  Снегіры, сінічкі!
  Сыплю вам пшанічкі,
   Крупак, крошак хлеба,
    Вам жа мала трэба!

   Ешце, любыя сябры!
   Не ляціце ў бары,
    А жывіце ў двары
   Да вясновае пары.

   Вось для вас кармушкі,
                                     Птушкі-шчабятушкі,
                                     Нашы весялушкі!

  Станіслаў ШУШКЕВІЧ

    Закахаўся наш Віталік
     У сваю суседку Таню.

      То шчыкне, то штурхане,
      То да лужыны піхне,

       То хусцінку ёй сарве,
        То падручнікі парве…

          Але ўсё, на жаль, дарма,
           Узаемнасці няма!

           Генадзь АЎЛАСЕНКА

        Вывучаем родную мову разам

       Адным з галоўных дасягненняў у перыяд дашкольнага дзяцінстваз’яўляецца авалоданне мовай. Першыя маўленчыя навыкі дзіця атрымлівае ў сям’і. Грамадскае дашкольнае выхаванне, з’яўляючыся першым звяном агульнай адукацыйнай сістэмы, закладвае асновы моўнай культуры асобы.

      Мова — гэта не толькі сродак сацыяльнага ўзаемадзеяння, намінацыі рэчаіснасці, прылада інтэлектуальнай дзейнасці, рэфлексіі, самавыяўлення,самарэгуляцыі і сацыялізацыі асобы, але і ўвасабленне культурных і гістарычных каштоўнасцей народа. Мова таксама выступае асноўным механізмам этнагенезу (прыналежнасць пры нараджэнні да якой-небудзь нацыі), дзе за ёй замацоўваецца сігніфікатыўная функцыя, інакш кажучы, мова служыць знакам для нацыянальнай ідэнтыфікацыі.

      Працэс авалодання дзіцём мовай вельмі складаны, што абумоўлівае патрэбу ў педагагічным кіраванні, заснаваным на грунтоўным навуковым псіхолага-педагагічным падыходзе. Унікальнасць і складанасць моўнай сітуацыі, Якая характарызуецца функцыянаваннем у рэспубліцы беларуска- рускага блізкароднаснага білінгвізму, патрабуе пэўнай спецыфічнай арганізацыі выхавання і навучання дзяцей дашкольнага ўзросту ў адпаведнасці з неабходнасцю засваення дзвюх моў.

Авалоданне беларускай мовай у дзiцячым садку адбываецца у адпаведнасцi з вучэбнай праграмай дашкольнай адукацыi

Праграмныя задачы

СЯРЭДНЯЯ ГРУПА 

 Мэта: фармiраванне ўстойлiвай цiкавасцi i станоўчых адносiн да нацыянальнай мовы, жадання авалодаць беларускай мовай; выхаванне асноў нацыянальнага светапогляду.

Задачы развiцця выхаванца ў дзейнасцi:

садзейнiчаць адрозненню дзецьмi беларускага i рускага маўлення;

пабуджаць да ўзнаўлення кароткiх лiтаратурных твораў на беларускай мове, да разыгрывання iх;

развiваць элементарныя навыкi зносiн на беларускай мове.

Слоўнiк

Узбагачэнне беларускага слоўнiка дзяцей словамi - назвамi прадметаў асяроддзя, iх якасцей, дзеянняў.

Разуменне i ўжыванне абагульняльных слоў (цацкi, посуд, адзенне, мэбля).

Засваенне формаў ветлiвасцi (добрай ранiцы, добры дзень, добры вечар, дабранач, да пабачэння, дзякуй, калi ласка, смачна есцi, прабач).

Граматычны лад маўлення

Засваенне некаторых асаблiвасцей граматычнага ладу беларускага маўлення: множнага лiку назоўнiкаў (дамы, лясы, вокны); роднага склону назоўнiкаў (санак, лыжак, лялек); меснага склону назоўнiкаў (на назе, у руцэ, на двары); давальнага склону назоўнiкаў (дапамагчы Аленцы, дапамагчы Янку); загаднага ладу дзеясловаў (мый, сядай, пi, паскачы); формаў 3-й асобы адзiночнага i множнага лiку дзеясловаў (iдзе, пiша, малюе, варыць, гуляюць, хочуць); асаблiвасцей роду некаторых назоўнiкаў (смачны яблык, калматы сабака).

Разуменне i ўменне суадносiць з малюнкамi назвы жывёл i iх дзiцянят (кошка - кацяня, качка - качаня, лiса - лiсяня).

Гукавая культура маўлення

Правiльнае вымаўленне спецыфiчна беларускiх гукаў: фрыкатыўных [г], [г']; заўсёды цвёрдых гукаў [ч], [р] iзалявана (у гукапераймальных словах), у словах i фразах; гука ў у словах i фразах.

Дыферэнцыяцыя ў вымаўленнi i на слых слоў, падобных у рускай i беларускай мовах (дети - дзецi, ложка - лыжка, река - рака, уши - вушы i да т.п.).

Звязнае маўленне

Слуханне i разуменне мовы выхавальнiка, адказы на яго пытаннi.

Праслухоўванне беларускiх народных забаўлянак, казак, твораў беларускiх пiсьменнiкаў для дзяцей; адказы на пытаннi па iх змесце.

Адказы на пытаннi па змесце карцiн i пры апiсаннi цацак.

Стварэнне выказванняў, самастойных па задуме i моўным афармленнi.

Садзейнiчанне станаўленню рэпрадуктыўнага маўлення дзяцей на беларускай мове.

СТАРЭЙШАЯ ГРУПА 

Мэта: фармiраванне ўстойлiвай цiкавасцi i станоўчых адносiн да беларускай мовы, жадання авалодаць ёю.

Задачы развiцця выхаванца ў дзейнасцi:

далучаць дашкольнiкаў да багацця беларускай мовы, фармiраваць каштоўнасныя адносiны да яе;

стымуляваць зносiны на беларускай мове;

развiваць пазнавальныя i моўныя здольнасцi, назiральнасць адносна моўных з'яў, навыкi маўленчага самакантролю;

звяртаць увагу на моўныя асаблiвасцi беларускай мовы ў параўнаннi з рускай;

развiваць навыкi разумення беларускай мовы, уменне адказваць на пытаннi выхавальнiка;

заахвочваць дзяцей да самастойных выказванняў на беларускай мове.

Слоўнiк

Узбагачэнне беларускага слоўнiка дзяцей словамi - назвамi акаляючых прадметаў: назвамi цацак, вучэбных прылад (аловак, пэндзаль, сшытак), посуду, мэблi, адзення, хатнiх рэчаў (гадзiннiк, дыван, канапа), жывёл (вавёрка, трус, матылёк), садавiны i гароднiны (цыбуля, бульба); колераў (ружовы, блакiтны), якасцей (прыгожы, дужы, смачны, добры, дрэнны); дзеянняў (глядзець, бачыць, сустракаць, расцi).

Разуменне слоў рускай i беларускай моў, якiя супадаюць або падобныя па вымаўленнi, але маюць рознае лексiчнае значэнне (неделя - нядзеля, диван - дыван i да т.п.).

Разуменне i ўжыванне абагульняльных слоў.

Ужыванне традыцыйных беларускiх формаў iмёнаў (Алесь, Уладзя, Ян, Янка, Таццянка, Кастусь, Аленка).

Ужыванне формаў ветлiвасцi на беларускай мове.

Граматычны лад маўлення

Разуменне маўленчых выказванняў рознай граматычнай структуры, чуццё да граматычнай правiльнасцi маўлення на беларускай мове.

Некаторыя асаблiвасцi граматычнага ладу беларускага маўлення: адзiночны i множны лiк асобных назоўнiкаў (садавiна, агароднiна, крупы, дзверы); дапасаванне прыметнiкаў да некаторых назоўнiкаў (доўгi цень, белае казляня, вясёлы гармонiк); утварэнне некаторых склонавых формаў назоўнiкаў (бераг - на беразе, гарох - у гаросе, па палях, па лясах); прыналежных прыметнiкаў (ляльчын, татаў, Алесеў, цётчын); параўнальнай (вышэйшы за, лепшы за) i найвышэйшай формаў прыметнiкаў (вышэйшы за ўсiх, найпрыгажэйшы); прыслоўяў (уранку, узiмку).

Спосабы ўтварэння назваў маладых iстот (мышаня, тыграня, жарабя), назоўнiкаў са значэннем адзiнкавасцi (бульба - бульбiна, морква - морквiна).

Ужыванне новых слоў у розных фразавых канструкцыях.

Фармуляванне пытанняў з дапамогай часцiц цi, хiба, ужыванне ў мове прыназоўнiкаў, словазлучэнняў з прыназоўнiкамi у, да (у лес, да сябра), злучнiка але.

Спецыфiчна беларускiя марфолага-сiнтаксiчныя звароты (балiць каму, хварэць на што, хадзiць у грыбы, у ягады, дзякаваць каму, смяяцца з каго i iнш.).

Гукавая культура маўлення

Правiльнае вымаўленне спецыфiчна беларускiх гукаў: [дж], [дз'], [ц'].

Правiльнае вымаўленне фрыкатыўных [г], [г']; заўсёды цвёрдых гукаў [ч], [р], гукаспалучэння шч iзалявана (у гукапераймальных словах), у словах i фразах; гука [ў] у словах i фразах.

Правiльнае вымаўленне слоў з падоўжанымi зычнымi ў словах (калоссе, варэнне); выразнае вымаўленне ненацiскных галосных.

Правiльнае вымаўленне рускiх i беларускiх слоў, падобных па гучаннi (зверек - звярок, ночь - ноч i да т.п.).

Звязнае маўленне

Слуханне i разуменне беларускага маўлення, мастацкiх твораў на беларускай мове - як празаiчных, так i вершаваных; слуханне i разуменне мовы выхавальнiка, адказы на яго пытаннi.

Пераказ кароткiх казак i апавяданняў - як знаёмых, так i ўпершыню прачытаных.

Непадрыхтаванае звязнае маўленне (апiсанне сiтуацыi, вырашэнне пэўнай камунiкатыўнай задачы - просьба, распавяданне, тлумачэнне i г.д.).

Стварэнне выказванняў, самастойных па задуме i моўным афармленнi

Дзевяць распаўсюджаных прымавак у рускай мове і іх аналагі ў беларускай. Карыстайцеся!

Па-руску: Без труда не вытащишь и рыбку из пруда
Па-англійску: No pains, no gains
Па-беларуску:

• Каб рыбу есьці, трэба ў ваду лезьці
• Трэба нахіліцца, каб з ручая напіцца
• Па дарозе ідучы, грыбоў не набярэш

Па-руску: Будет и на нашей улице праздник
Па-англійску: Every dog has its day
Па-беларуску:

• Прыйдзе тата нашае свята
• Будзе і на вашай вуліцы кірмаш
• Загляне сонца і ў наша ваконца

Па-руску: Взялся за гуж – не говори, что не дюж
Па-англійску: If you pledge, don’t hedge
Па-беларуску:

• Узяўся за гуж, не кажы, што нядуж
• Калі ўлез у дугу, не кажы “не магу”
• Калі даўся запрэгчы, то дайся й паганяць

Па-руску: У страха глаза велики
Па-англійску: Fear sees danger everywhere.
Па-беларуску:

• Хто баіцца, таму ўваччу дваіцца
• У страха вочы па яблыку
• Хто ваўкоў баіцца, па ягады ня ходзіць
• Баяўшыся трэску, і ў лес не хадзіць

Па-руску: В тихом омуте черти водятся
Па-англійску:  Still waters have deep bottoms
Па-беларуску:

• Ціхая вада грэблю рве
• Ціхая вада берагі падмывае
• У ціхім балоце чэрці растуць
• Ціхі сабака спатайка кусае
• Хто ціха ходзіць, той густа месіць
• Ціхая свіння глыбока рые
• Сядзіць ціха, а думае ліха
• Бойся не таго сабакі, што брэша, а таго, што лашчыцца

Па-руску: Бабушка надвое сказала
Па-англійску:  We shall see what we shall see
Па-беларуску:

• Бабка надвое варажыла
• “Можа” надвое варожа
• Надвое бабка варажыла, а ў вадно месца палажыла

Зімовы дуб

Ідзе лесам Лістапад, лісце сыплецца, як град, сякуць дажджы касыя, шумяць вятрыскі злыя... Дрэвы нізка кланяюцца Лістападу, сцелюць да яго ног пажоўклае лісце. Адляцелі ў вырай птушкі, звяры пахаваліся ў ... Далей

Пра Вадзяніка і таямнічую русалку

Рыбак сядзеў на валуне, што немаведама з якіх часоў ляжаў на беразе глыбакаводнай вірлівай рэчкі. З задавальненнем удыхаў вільготны пах летняга досвітку і ўжо наважваўся закінуць вуду, як раптам вада ... Далей

Грошык і таямнічы кошык

Аповесць-казка 8.Курс-дарога Рубля Янку карцела дазнацца ў Грошыка: няўжо і праўда, што за грошы можна купіць усё на свеце? Грошык, мудры і далікатны грамацей, не захацеў навязваць Янку свае веды. Ён адшукаў на ... Далей

Садоўнік і сад

Маліна прачнулася зусім рана і адразу падумала пра Садоўніка. Яна здзівілася: чаму да гэтага часу яго не відаць? Ці не захварэў? Калі хто і ведае дакладна, дзе Садоўнік, то гэта Сіні ... Далей

Курачка-рабка

Беларуская народная казка Жыў дзед, жыла бабка. Была ў іх курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкі ў чарапіцу ды паставіла на паліцу. Мышка бегла, хвосцікам махнула, чарапіца ўпала, ... Далей

Кот Максiм

Беларуская народная казка Жылі дзед і баба. Мелі яны сына і ката. Сына звалі Марцінам, а ката - Максімам. Памерлі дзед і баба. Застаўся Марцін з катом Максімам. Марцін гультай быў ... Далей

Грошык і таямнічы кошык (працяг)

7. Дзіва-музей Грошык вёў Янку ў музей грошай. Ну, канечне, не адных грошай, а ўсяе грашовай спадчыны, гісторыі нашай краіны. На праспекце, дзе стаяў банк “Грашовы куб”, – шматлюдна. І Грошык раптам ... Далей

Зоркавед і золата

Было гэта даўно-даўно, яшчэ за каралём Сасам, калі ў Дняпры плавалі вадзяныя змеі велічынёй з млын, а млыны малолі камяні. Навошта? А каб на хлебе з каменнай мукі гадаваліся волаты, ... Далей

Падарожжа маленькай кропелькі

За вёскай, на ўскрайку лесу, было невялічкае балота. Буслы любілі бавіць тут час у пошуках жаб. А жаб было і сапраўды ў гэтым месцы вельмі многа. Яны ўвечары вылазілі на ... Далей

Сварка на градцы

Аднойчы, на самым звучайным гародзіку пасварылася ўся гародніна. А пачалося ўсё з гарбуза: -  Я – самы найпрыгажэйшы з усіх, быццам сонейка! А вы якія?! Ды ніякія! Увага звяртаецца толькі на ... Далей

Акула Марта і Маленькі Крабік

Урывак з аповесці-казкі Акула Марта рэдка выплывала з-пад свайго ўтульнага рыфу. Яна не была адной з тых страшных вялікіх рыбін, што наводзяць жах на людзей. Марта не ела аніякага мяса – ... Далей Каментароў няма

Грошык і таямнічы кошык. Працяг

5. Сакрэты купюр – Што такое купюра? – спытаў Грошык у Янкі. – Хэ, гэта легкатня, – Янка аж пстрыкнуў пальцамі. – Азначае: купі. Юра! Што-небудзь купі, калі ёсць купіла. – Гумарыст ты, ... Далей

Глыбока пад зямлёй жылі-былі краты. Аднойчы вясной з’явіліся ў іх сям’і кроцікі. Цяпер дарослым даводзілася пашыраць і без таго вялікія падземныя ўладанні. Да вечара Бацька Крот так стамляўся, што ў ... Далей

Пра гарэзлівага Паветрыка і саламяны капялюш

Дзевяцігадовы Юрась выбег з пад’езда свайго дома і сеў на лавачку, што стаяла пад разгалістым каштанам. Ён, відавочна, быў чымсьці ўсхваляваны. Але, калі б нават быў цалкам спакойным, дык наўрад ... Далей

Адэля адкрывае ў сабе кулінарны талент

Вітаю, дружа! Хачу пазнаёміць цябе з вясёлай і кемлівай авечкай Адэляй, якая стала галоўнай гераіняй маёй кнігі “Незабыўныя сустрэчы з авечкай Адэляй, або adeljastar@tut.by”. Яна жыве і працуе на ферме ... Далей

Прынцэса Румзаніда ў Краіне Лялек. Гісторыя другая: надзея ўратаваць каралеўства

Ледзь ступіла Румзаніда на ганак – зноў за сваё ўзялася! Голасу як дала – ажно комін на хатцы ўбок нахіліўся і дзверы расчыніліся. А насустрач Румзанідзе выйшла гаспадыня – спадніца ... Далей

Каралевіч, чараўнік і ягоная дачка

Беларуская народная казка У ваднаго караля быў маленькі сын, і хтосьці яму сказаў, што ён зьгіне. Калі хлапец гэты падрос, то адзін раз стаў прасіцца, каб яму дазволілі пайсьці на паляваньне. ... Далей

Крышталікі радасці

Ядвіся і Марыся не проста суседкі, яны сапраўдныя сяброўкі. Разам гуляюць на двары, ходзяць адна да адной у госці – словам, усё, як заведзена ў сяброў. Аднак была ў гэтых ... Далей

Грошык і таямнічы кошык

Серада, 29.04.2015 13:02 Аповесць-казка 4. Чароўная картка Калі крыху перакусілі ў казачным кафэ, Грошык і Янка пачалі размаўляць. Грошыку падабалася Янкава цікаўнасць да ўсяго. А Янка радаваўся, што яго новы сябар ведае шмат таямніц. Асабліва ... Далей Каментароў няма

Бусел і бусляняты

Ведама, што часта бацькі даюць сваім дзецям такое выхаванне, каб яны былі карыснымі ім, а не сабе. Вось дзеля такіх бацькоў раскажу я байку аднаго нябошчыка-беларуса. Ляціць бусел па-над морам і нясе ... Далей

Заяц і Вожык

Беларуская народная казка У вадзін ясны сонечны дзень стаяў вожык каля дзьвярэй свайго дому, склаўшы рукі на жываце, і напяваў песеньку. Сьпяваў ён сваю песеньку, сьпяваў і раптам уздумаў: «Пайду я ... Далей

Пра Дамавуху і шляхетнага Дамавіка

Была глыбокая ноч. І калі б гаспадыня адной вялікай гарадской кватэры нечакана прачнулася, яна вельмі здзівілася б. А магчыма, нават ускрыкнула б, пабачыўшы, што цяжкія начныя шторы на акне рухаліся, ... Далей

Грошык і таямнічы кошык

Аповесць-казка 3. Грашовы куб Грошык дазволіў Янку націснуць на жоўтую кнопачку свайго смартфона. І на экране тут жа высвеціўся шчаслівы Бураціна. У яго было столькі залатых манет, колькі пальцаў на руцэ – ... Далей

Прасяное зернетка

Мурашы аднойчы дачуліся, што захварэла Мышка, і рашылі яе праведаць. – З пустымі рукамі не ходзяць у адведкі, тым больш да суседкі, – сказала мурашыная матка і пачала думаць-гадаць, які Мышцы ... Далей